Ενδοσχολική βία και bullying

Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση ενδοσχολικής βίας με ποσοστό 31,98% ανάμεσα σε 41 χώρες, ενώ την πρωτιά κατέχει η Λιθουανία με 51,65%. Πολλές εμπειρίες μπορούν να λάβουν τέτοιες διαστάσεις ώστε να χαρακτηριστούν ως ψυχικό τραύμα για το ευάλωτο παιδί, ένα τραύμα που αρκετές φορές ακολουθεί το θύμα και στην ενήλικη ζωή.

Τι εννοούμε όμως με τον όρο σχολικό εκφοβισμό ή bullying;
Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε στην επαναλαμβανόμενη βίαιη συμπεριφορά ενός μεγάλου και δυνατού μαθητή ή ομάδα μαθητών προς ένα μικρότερο ή αδύναμο ο οποίος δεν μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό του, με σκοπό να τον βλάψει. Ο εκφοβισμός μπορεί να εκδηλωθεί στο προαύλιο του σχολείου , την ώρα του διαλείμματος , στις τουαλέτες, στον δρόμο προς ή από το σχολείο.Oι μορφές που μπορεί να πάρει είναι πολλές όπως σωματική ή σεξουαλική ,λεκτική και συναισθηματική επίθεση, αλλά και μια νέα μορφή εκφοβισμού τα τελευταία χρόνια, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber bullying).

Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Παιδείας βασιζόμενα σε έρευνες σε σχολεία όλης της Eλλάδας, υπολογίζεται ότι το 10% του συνόλου των μαθητών γίνεται θύμα επιθετικής παρενόχλησης από συνομήλικους του ή παιδιά διαφορετικών ηλικιών, ενώ το ποσοστό των θυτών ανέρχεται στο 5% του μαθητικού πληθυσμού και σε αναλογία των εμπλεκομένων σε περιστατικά βίας αγοριών – κοριτσιών 3 προς 1 (με τα αγόρια να υπερτερούν σε περιστατικά σωματικής βίας και τα κορίτσια σε περιστατικά λεκτικής)
Μία ακόμα έρευνα που πραγματοποίησε το «Χαμόγελο του Παιδιού σε 16.227 μαθητές από έξι ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία), αποκάλυψε ότι ένας στους τρεις μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού, ενώ ένας στους δύο μαθητές γίνεται μάρτυρας τέτοιων περιστατικών.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που συνήθως παρουσιάζουν τα θύματα του εκφοβισμού;
Τα θύματα συνήθως έχουν περισσότερο άγχος και ανασφάλεια από τους άλλους μαθητές, είναι ήσυχοι με εσωστρεφή προσωπικότητα ενώ έχουν ελάχιστους ή καθόλου φίλους. Συνήθως δεν εμφανίζουν επιθετική ή προκλητική συμπεριφορά και έχουν αρνητική στάση απέναντι στη βία. Έχουν ελάχιστες επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες, καθώς και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αν είναι αγόρια, είναι συνήθως σωματικά πιο αδύναμα από τους υπόλοιπους μαθητές ή φαίνονται διαφορετικά ή έχουν μια σωματική ιδιαιτερότητα.

Ο αδύναμος μαθητής αποτελεί επομένως έναν εύκολο στόχο για τον θύτη. Γίνεται ο <σάκος > που δέχεται τη βίαιη συμπεριφορά αυτών που θέλουν να ασκήσουν έλεγχο σε κάποιον αδύναμο,να αφαιρέσουν με τη βία προσωπικά του αντικείμενα ή ακόμα να χτυπήσουν. Το μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων αλλά και των παρατηρητών ενδοσχολικής βίας, συγκεκριμένα το 37% των μαθητών στο Γυμνάσιο και το 36% στο Λύκειο, δεν αναφέρουν το περιστατικό και προτιμούν να το αποκρύψουν τόσο από το οικογενειακό τους περιβάλλον όσο και από τους καθηγητές τους. Ενώ το 54% των μαθητών υποστηρίζει ότι επιλέγει να μιλήσει σε κάποια παρέα συνομηλίκων που εμπιστεύονται και όχι σε κάποιον ενήλικα. Ο λόγος που το θύμα συνήθως φοβάται να απευθυνθεί σε κάποιον άλλον για βοήθεια είναι είτε γιατί νοιώθει ανάξιο για βοήθεια ή γιατί μπορεί να φοβάται για τις επιπτώσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε ακόμα πιο έντονο εκφοβισμό.

Πώς νιώθουν τα παιδιά θύματα bullying;
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν τις σοβαρές επιπτώσεις στον ψυχισμό και την κοινωνική λειτουργικότητα των θυμάτων. Το στίγμα, η λεκτική βία, η ταπείνωση και ο εξευτελισμός, που συχνά βιώνουν τα θύματα bullying, επηρεάζουν την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά τους. Επιπτώσεις που διαρκούν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στιγματίζοντας το μέλλον των θυμάτων. Tα θύματα συνήθως καταλήγουν απομονωμένα και αυτό τους στερεί τις κοινωνικές συνθήκες που απαιτούνται για την ανάπτυξη των κοινωνικό- γνωστικών δεξιοτήτων. Επιπλέον μαθαίνουν να μην εμπιστεύονται τους άλλους. Σχετικά με τις ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά που θυματοποιούνται, συνήθως αυτές ποικίλουν και αφορούν συμπτώματα άγχους και ανασφάλειας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθήματα κατωτερότητας και αρνητική αυτοκριτική.

Πώς μπορεί ένας γονιός να καταλάβει αν το παιδί του είναι θύμα bullying;

Εμφανίζει σημαντικές αλλαγές στην διάθεση, στις διατροφικές συνήθειες του, στον ύπνο.
Παραπονιέται για προβλήματα υγείας, όπως ότι πονάει η κοιλιά του προκειμένου να μην πάει στο σχολείο.
Αποσύρεται κοινωνικά, έχει λίγους ή καθόλου φίλους.
Δεν θέλει να πάει στο σχολείο , αποφεύγει κάποια μαθήματα ή φεύγει από το μάθημα.
Κλαίει εύκολα, φαίνεται απελπισμένος.
Νιώθει ότι τον απορρίπτουν ή ότι δεν το συμπαθούν.
Φέρνει στο σπίτι κατεστραμμένα τα πράγματά του ή λέει ότι τα έχασε.

Συμβουλές προς του γονείς όταν αντιληφθούν ότι το παιδί τους είναι θύμα:

Mιλήστε ήρεμα μαζί του για την εμπειρία αυτή.
Ενθαρρύνετέ το να μιλάει για τέτοια επεισόδια σε εσάς και στον δάσκαλό του.
Ενημερώστε το σχολείο και τους καθηγητές και ζητήστε τους να σας βοηθήσουν.
Διαβεβαιώστε το ότι η παρενόχληση δεν είναι δική του ευθύνη.
Πείτε του ότι δεν χρειάζεται να ανταποδώσει με βία στα πειράγματα, αλλά ότι πρέπει να απομακρυνθεί και να ενημερώσει αμέσως τους καθηγητές και εσάς για το συμβάν.
Ενημερώστε τους γονείς των παιδιών που ασκούν βία για την κατάσταση.
Ζητείστε τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας.

To σχολείο ως σανίδα σωτηρίας;
To σχολείο σε συνεργασία τόσο με τους γονείς όσο και με τους μαθητές μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά ως ένα μέσο πρόληψης και καταπολέμησης της ενδοσχολικής βίας. Γονείς, μαθητές και εκπαιδευτικοί σε συνεργασία με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας μπορούν να συμμετέχουν σε ομάδες με θέματα όπως την διαχείριση του θυμού, της ελεύθερης έκφρασης των συναισθημάτων, της διαχείρισης των προβληματισμών που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Η τέχνη, όπως ζωγραφική και μουσική θα μπορούσε να λειτουργήσει θεραπευτικά για τους μαθητές καθώς θα τους δίνεται η ευκαιρία να εκτονώσουν τα αρνητικά συναισθήματα και να ξεφύγουν για λίγο από το βεβαρημένο πρόγραμμα του σχολείου.

Σπάζοντας τον κύκλο της σιωπής: Οι μαθητές μιλώντας ανοιχτά για το bullying
Eάν αντιληφθείς περιστατικό ενδοσχολικής βίας είτε ως θύμα είτε ως παρατηρητής, μίλα σε κάποιον ενήλικα που εμπιστεύεσαι και ενημέρωσε αμέσως τους καθηγητές σου. Εάν θέλεις να ζητήσεις βοήθεια από κάποιον ειδικό μπορείς να επικοινωνήσεις στα παρακάτω τηλέφωνα:

Ευρωπαϊκή Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111
.«Γραμμή-Σύνδεσμος 801 801 1177» για την ψυχοκοινωνική υγεία παιδιών και εφήβων

Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS: 1056